Oleh ZAHARI MAHAD MUSA

PERKAHWINAN dalam Islam adalah sesuatu yang suci kerana dibina atas dasar kasih sayang dan kerahmatan. Janji suci antara pasangan yang berkahwin ini diberi keistimewaan termasuklah bahagian untuk mewarisi sekiranya salah seorang pergi lebih awal bertemu ILAHI. Berbahagialah seorang suami atau isteri jika perkongsian hidup bersama pasangan tercinta berakhir dengan kematian pasangan tersebut. Inilah manifestasi kepada frasa ‘cinta hingga hujung nyawa’ atau ‘#tilljannah’.

Duda dan balu tidak harus selamanya pilu, bahkan dijamin haknya melalui hukum faraid yang jitu. Perkongsian hidup suami-isteri sehingga diakhiri kematian menyebabkan kedua-duanya berhak saling mewarisi antara satu sama lain.

Namun, ikatan perkahwinan yang diperakui sebagai satu sebab faraid ialah hubungan lelaki -perempuan yang dibina di atas akad yang sah. Hubungan tersebut juga masih berkekalan ketika salah seorang meninggal dunia walaupun mereka belum melakukan persetubuhan.

Balu khususnya, berhak mendapat harta pusaka suaminya yang meninggal dunia ketika dia masih bergelar isteri atau sedang berada dalam tempoh idah talak raj’i (talak yang masih boleh dirujuk). Keraian ini dilihat sebagai satu keistimewaan yang diberikan oleh Islam atas hubungan perkahwinan yang suci.

Pada masa sama, ahli keluarga suami yang meninggal dunia tidak seharusnya menafikan hak balu tersebut. Ini bererti, keharmonian ipar-duai mahupun menantu-mertua seharusnya berkekalan walaupun selepas berlakunya kematian suami balu.

Sandaran hukum kepada bahagian duda dan balu ialah firman ALLAH SWT dalam ayat 12 surah an-Nisa’ yang bermaksud: “Dan bagimu seperdua daripada harta yang ditinggalkan oleh isteri-isteri kamu, jika mereka tidak mempunyai anak. Tetapi jika mereka mempunyai anak, maka kamu beroleh seperempat daripada harta yang mereka tinggalkan, sesudah ditunaikan wasiat yang mereka wasiatkan dan sesudah dibayarkan hutangnya. Dan bagi mereka (isteri-isteri) pula seperempat daripada harta yang kamu tinggalkan jika kamu tidak mempunyai anak. Tetapi kalau kamu ada mempunyai anak, maka bahagian mereka (isteri-isteri kamu) ialah seperlapan daripada harta yang kamu tinggalkan sesudah ditunaikan wasiat yang kamu wasiatkan dan sesudah dibayarkan hutang kamu”.

Baca juga Beza di antara faraid dan wasiat

Habuan faraid kepada duda

Duda yang bercerai mati dengan isterinya layak memperoleh dua bahagian faraid iaitu satu perdua (1/2) dan satu perempat (1/4). Perbezaan bahagian ini bergantung sama si mati iaitu isteri kepada duda tersebut meninggalkan zuriat atau pun tidak.

Jika isterinya yang meninggal dunia mempunyai zuriat maka duda tersebut hanya layak mendapat bahagian faraid sebanyak satu perempat. Namun jika si mati tidak meninggalkan zuriat, maka duda akan memperoleh bahagian yang lebih banyak iaitu satu perdua (1/2).
Dalam hal ini, tidak disyaratkan zuriat itu hasil perkongsian rumahtangga dengan duda tersebut atau hasil perkahwinan sebelumnya bagi si mati tersebut. Contoh penyelesaian kes faraid yang melibatkan duda boleh diringkaskan dalam jadual (1):

Tiga contoh kes ini melibatkan tiga Jumlah 8/8 situasi ringkas berkaitan bahagian faraid seorang duda atau suami yang kematian isterinya. Dalam kes pertama, apabila si mati tidak meninggalkan zuriat, maka duda akan memperolehi habuan faraid yang besar iaitu sebanyak satu perdua.

Baca juga Kenali waris faraid, ini perinciannya.

Dalam contoh kes kedua dan ketiga, duda tersebut akan memperoleh bahagian yang sama iaitu satu perempat kerana keutamaan akan diberi kepada zuriat si mati. Yang membezakan dalam kedua kes tersebut ialah anak lelaki akan mendapat semua lebihan iaitu sebanyak tiga perempat dalam kes kedua. Manakala seorang anak perempuan hanya layak sebanyak satu perdua (menyamai 2/4) dalam kes ketiga.

Habuan faraid kepada balu

Bahagian faraid isteri si mati yang bergelar balu terbahagi kepada dua, iaitu: satu perempat (1/4) dan satu perlapan (1/8). Balu mendapat satu perempat apabila suami yang meninggal dunia tidak meninggalkan zuriat keturunan dan kebawah.

Manakala bahagian sebanyak satu perlapan diperoleh apabila suami meninggal dunia dan mempunyai zuriat keturunan ke bawah. Dalam hal ini, balu wajib tahu bahawa tidak disyaratkan zuriat tersebut merupakan hasil perkongsian bersama balu tersebut atau suami yang meninggal dunia tadi mempunyai zuriat daripada perkahwinan terdahulu atau hasil perkongsian poligami dengan isteri-isteri yang lain. Apa yang penting, zuriat tersebut bersambung kepada suaminya yang meninggal dunia.

Contoh penyelesaian kes yang melibatkan balu si mati boleh digambarkan dalam jadual (2):

Berdasarkan jadual (1), balu dijamin untuk mendapat faraid antara nilai terbanyak iaitu sebanyak satu perempat dan nilai terendah iaitu sebanyak satu perlapan.

Perbezaan bahagian tersebut dipengaruhi oleh kewujudan zuriat si mati iaitu suami balu tersebut. Jika si mati meninggalkan beberapa orang balu, maka mereka akan berkongsi bahagian faraid yang sama.

Dalam situasi kes pertama, balu mendapat satu perempat kerana si mati tidak meninggalkan zuriat. Manakala lebihan harta pusaka yang berbaki perlu diserahkan ke baitulmal kerana si mati tidak meninggalkan waris lain. Kes kedua pula memperlihatkan waris si mati terdiri daripada isteri (balu) dan seorang anak lelaki.

Menurut peraturan faraid, balu hanya layak mendapat satu perlapan manakala baki harta pusaka akan dimiliki oleh anak lelaki sebagai waris ‘asabah. Dalam kes ketiga, balu tetap memperolehi nilaian sama iaitu satu perempat daripada harta pusaka. Yang membezakan hanyalah seorang anak perempuan si mati hanya layak memperolehi satu perdua sahaja. Lebihan harta pusaka dalam kes ketiga perlu diserah ke baitulmal.

***Zahari Mahad Musa ialah Pensyarah Kanan, Fakulti Syariah dan Undang-Undang, Universiti Sains Islam Malaysia

Foto: Pexels & Unsplash

Baca Lagi